Wednesday, October 14, 2009

IPO, OPO AND UPO....


એક કદમ પાછળ ને બે કદમ આગળ...છેલ્લાં ત્રણ મહિનામાં બજાર સૂચકાંક સેન્સેક્સ અને નિફ્ટીની ચાલ આવી રહી છે. સેન્સેક્સ 17,000ની સપાટી પાર કરી ગયો છે તો નિફ્ટી 5,000ની સપાટીની આસપાસ ફરી રહ્યો છે. પણ આ તેજીનો ફાયદો આ જ સમયગાળા દરમિયાન આવેલા મોટા ભાગના આઇપીઓને થયો નથી. આ ગાળામાં નવ આઇપીઓ બજારમાં આવ્યાં છે, જેમાંથી પાંચનું લિસ્ટિંગ તેમની ઇશ્યૂ પ્રાઇસ કરતાં નીચે થયું છે. તેના પગલે આઇપીઓ પ્રાઇસિંગને લઇને રોકાણકારોના પ્રશ્ન ઊભા થાય તે સ્વાભાવિક છે.
જાહેર ક્ષેત્રની કંપની નેશનલ હાઇડ્રો પાવર કોર્પોરેશન (એનએચપીસી)એ આઇપીઓ મારફતે બજારમાંથી રૂ. 6,000 કરોડ ઊભા કર્યાં છે. તેની ઇશ્યૂ પ્રાઇસ રૂ. 36 હતી, પણ પહેલી સપ્ટેમ્બર, 2009ના રોજ બજારમાં લિસ્ટિંગ થયું તે પછી અત્યાર સુધી માત્ર ચાર વખત તેનો શેર ઇશ્યૂ પ્રાઇસ કરતાં વધુ કિંમતે બંધ રહ્યો છે. સોમવારે બીએસઈ તે રૂ. 33ના ભાવે બંધ રહ્યો હતો. તેના જેવી જ હાલત ગ્લોબસ સ્પિરિટ, રાજ ઓઇલ મિલ્સ, એક્સેલ ઇન્ફોવે અને પિપાવાવ શિપયાર્ડ જેવી અન્ય કંપનીઓના શેરની છે, જેમના આઇપીઓ છેલ્લાં ત્રણ મહિનામાં આવ્યાં હતાં. અદાણી પાવરની જ વાત કરીએ. અદાણી પાવરના આઇપીઓને રોકાણકારોએ જોરદાર પ્રતિસાદ આપ્યો હતો, પણ જે રોકાણકારો ટૂંકા ગાળામાં નફો રળવા માગતા હતા તેમને અપેક્ષાથી વિપરીત પરિણામ મળ્યાં છે. અદાણી પાવરનું લિસ્ટિંગ પણ ઇશ્યૂ પ્રાઇસ કરતાં ઓછી કિંમતે થયું હતું.

આ પ્રકારના અનુભવને પગલે રીટેલ રોકાણકારો નવા આઇપીઓમાં રોકાણ કરતાં સાવચેતી દાખવી રહ્યાં છે. સોમવારે ઇન્ડિયાબુલ્સ પાવરનો આઇપીઓ આવ્યો. (ઇન્ડિયાબુલ્સ પાસે વીજક્ષેત્રમાં કામગીરીનો કોઈ અનુભવ નથી. કદાચ પબ્લિકને રૂપિયે અનુભવ લેવાનો વિચાર છે) તેના પહેલાં દિવસે તેનો આઇપીઓ છ ગણો ભરાઈ ગયો તેવી જાણકારી મળી. પણ શું તમે જાણો છો રીટેલ રોકાણકારોનું કેટલું પ્રદાન છે? આ આઇપીઓને સંસ્થાકીય રોકાણકારો (Institutional Investors)એ જોરદાર પ્રતિસાદ આપ્યો છે. સંસ્થાકીય રોકાણકારોનો હિસ્સો 10.8 ગણો ભરાઈ ગયો છે, પણ રીટેલ રોકાણકારોનો હિસ્સો 0.37 ગણો ઓછો ભરાયો છે.
આગામી ચારથી છ મહિનામાં દસેક કંપનીઓ મેગા ઇશ્યૂ મારફતે બજારમાંથી રૂ. 20,000 કરોડ ઊભા કરવા માગે છે. તેમાંથી મોટા ભાગની કંપની રીઅલ એસ્ટેટ અને વીજ ક્ષેત્રમાં કાર્યરત છે. આ કંપનીઓના આઇપીઓમાં રીટેલ રોકાણકારોનું વલણ સાવેચતીભર્યુ હશે તે બાબત નિશ્ચિત છે. હકીકતમાં રોકાણકારોને પ્રમોટર્સના આશય વિશે હવે શંકા જન્મી છે. તેનું કારણ થોડા સમયમાં રોકાણકારોને વિવિધ આઇપીઓમાં થયેલો અનુભવ છે. ખાસ કરીને વીજકંપનીઓના પ્રમોટર્સે પ્રોજેક્ટના અમલીકરણના સ્વાભાવિક જોખમને પગલે એ પ્રકારની વ્યૂહરચના અપનાવી છે, જેમાં રોકાણકારોને ટૂંકા ગાળાના ફાયદાનો અવકાશ જ રહેતો નથી. દાખલા તરીકે, એનએચપીસીના આઇપીઓમાં રોકાણ કરનારાઓએ સારું એવું વળતર મેળવવા ઓછામાં ઓછા પાંચ વર્ષ રાહ જોવી પડશે. ઉપરાંત રિલાયન્સ પાવરના આઇપીઓનો ઘા હજુ રુઝાયો નથી. રિલાયન્સ પાવરની ઇશ્યૂ પ્રાઇસ રૂ. 450 હતી, પણ અત્યારે તેનું ટ્રેડિંગ રૂ. 165ની આસપાસ ચાલી રહ્યું છે. તેનો અર્થ એ થયો કે, કંપનીમાં લાંબા ગાળાના રોકાણકારોને અત્યારે 63.5 ટકાનું નુકસાન છે.

કોઈ કંપનીનું લિસ્ટિંગ તેની ઇશ્યૂ પ્રાઇસ કરતાં ઓછી કિંમતે થાય ત્યારે રોકાણકારો તેના આઇપીઓને ઓપીઓ અર્થાત્ ઓવરપ્રાઇસિંગ પબ્લિક ઓફર કહે છે. તે જ રીતે લિસ્ટિંગ ઇશ્યૂ પ્રાઇસ કરતાં વધારે કિંમતે થાય ત્યારે તેવા આઇપીઓ માટે રોકાણકારોમાં યુપીઓ અર્થાત્ અંડરપ્રાઇસ પબ્લિક ઓફર શબ્દ પ્રચલિત છે. રિલાયન્સ પાવરના આઇપીઓમાં 46 લાખ રોકાણકારોએ ઝંપલાવ્યું હતું, પણ તેનું લિસ્ટિંગ ઇશ્યૂ પ્રાઇસ કરતાં ઓછી કિંમતે થયું અને તેના શેરની કિંમત ગગડી ત્યારે રોકાણકારો તેને ઓપીઓ કહેતાં હતાં. પણ ખરેખર ઓપીઓ કે યુપીઓ જેવું કંઈ હોતું જ નથી. આઇપીઓમાં રોકાણ કર્યાં પછી જ રોકાણકારોને ખબર પડે છે કે કંપનીની ઓફર વાજબી હતી કે ગેરવાજબી.

ચલતે-ચલતેઃ વર્ષ 2007ની તેજીના તોખારમાં લિસ્ટિંગ થયેલી મોટા ભાગની કંપનીઓના શેર પોતાની પાસે રાખી મૂકનાર રોકાણકારો હજુ પણ મંદીના આંચકામાંથી બહાર આવી શક્યા નથી. સેન્સેક્સની આગેકૂચ ચાલુ હોવા છતાં તેમને હજુ પણ તેમનું રોકાણ પાછું મળ્યું નથી. વર્ષ 2007માં 95 કંપનીઓના આઇપીઓ આવ્યાં હતાં, જેમાંથી 58 કંપનીઓનું ટ્રેડિંગ અત્યારે તેમની ઓફર પ્રાઇસ કરતાં નીચે ચાલી રહ્યું છે.

No comments: